Niet zomaar een windbord: het uitneembare stormbord!
Wat doe je als er storm op komst is? Het is een veel gestelde vraag van bezoekers op de molen. En inderdaad, storm is altijd weer een spannend moment voor de molenaar en het is ook altijd weer een opluchting als de molen ongeschonden de stilte na de storm bereikt.
Een van de mogelijkheden die de molenaar heeft om de molen veilig door een storm te loodsen is het verwijderen van het stormbord, ook wel steekbord of onderhout genoemd. In dit blog staan we stil bij dit bijzondere onderdeel van de wieken.
Wat is het stormbord?
Het stormbord is één van de windborden van een wiek. De windborden bevinden zich vóór de roede (als je ervoor staat aan de rechterkant). Alle windborden van een Oud-Hollands gevlucht zijn feitelijk uitneembaar, maar de meeste daarvan zijn niet eenvoudig los te maken.
Een wiek bestaat uit een hekwerk (links), een roede (blauw), windborden (wit) en een voorzoom (rood). Windborden zitten semipermanent bevestigd middels wervels (de horizontale latjes). Dit is de Annamolen Keent.
Het meest aan de uiteinden van de wiek bevestigde windbord is daarentegen juist wel eenvoudig te verwijderen. Je kunt hem vaak wel herkennen als je goed naar de wieken kijkt. Daar zit een ietswat smaller bord met naden eromheen. Precies dat is het zogenaamde stormbord.
Het stormbord van de Sint Jan in Stramproy.
Het losmaken van het stormbord
Het stormbord wordt geborgd met een essenhouten bordveer aan de achterkant. Essenhout is taai en een beetje buigzaam en zorgt ervoor dat het stormbord er niet uit kan vallen. Door de veer naar achteren te trekken, kun je het bord een beetje laten zaken en via twee inkepingen uit de wiek losdraaien. Op onderstaand filmpje kun je zien hoe dat gaat.
Zonder de stormborden heeft de wiek veel minder oppervlakte en kan de wind er makkelijker doorheen. De harde stormwind heeft daardoor veel minder impact op de molen. Juist de uiteinden van de wieken zijn gevoelig voor de wind. Het uiteinde van de naar boven staande wiek is zelfs het allerhoogste punt en vangt de meeste wind. Maar goed dus dat we de uiteindes eruit kunnen halen.
Wanneer halen we de stormborden eruit?
Als het hard waait en het gevlucht ook zonder zeilen te hard draait, dan kun je altijd nog de stormborden eruit halen. Op onderstaand filmpje zie je dat de Sint Annamolen stevig draait in een harde wind. Twee stormborden zijn uitgenomen om de molen iets rustiger te laten draaien. Bij nog hardere wind kun je ook alle vier de stormborden eruit halen om de snelheid wat te beperken.
Sint Annamolen, de molen van Keent, draait met twee uitgenomen stormborden op 30 juli 2023
Maar ook als de molen gesloten is worden de windborden vaak weggenomen als er storm op komt is. Vaak zie je dat molenaars de windborden standaard bij het verlaten van de molen uit voorzorg verwijderen. Vooral langs de kustgebieden en in het noorden van het land worden molen weggezet met de stormborden eruit. Men neemt daar geen enkel risico op onverwachte storm of rukwinden.
Het uitnemen van een stormbord.
Bij ons in Limburg, ver van de kust, zijn deze risico’s op plotselinge stormen veel kleiner en laten de meeste molenaars de stormborden er in de zomermaanden gewoon inzitten. ’s Winters halen veel molenaars ze er in onze regio wel standaard uit bij het verlaten van de molen.
Achterkant van een stormbord met een bordveer (Sint Jan in Stramproy).
Hebben alle molens stormborden?
Niet alle molens hebben stormborden. Het komt vooral voor op het zogenaamde Oud-Hollandse gevlucht. Sommige molens hebben een geavanceerder wiekensysteem waar geen stormbord bij past. Dergelijke systemen leveren een groter rendement, maar dat is dus wel iets risicovoller bij harde wind.