Sint Jan in Stramproy
De molen Sint Jan is de oudste standerdmolen van Limburg. Wat is een standerdmolen? En wat maakt de Sint Jan uniek? Je leest het hier!
> Agenda Sint Jan
> Geschiedenis
> De Sint Jan bezoeken
> Adres
De Sint Jan in Stramproy is een standerdmolen
Een standerdmolen is het oudste molentype dat we in de Lage Landen kennen. De molen kan gedraaid worden om de wieken op de wind te kunnen zetten. Bij een standerdmolen draait daarbij de hele kast van de molen rondom een dikke boomstam die we de standerd noemen.
Als je de Sint Jan bezoekt ga je meestal eerst op de begane grond het huisje in, de “paraplu” genaamd. Hier zie de standerd en hoe deze door schuine balken overeind gehouden wordt. Even voel je je weerloos als je bedenkt dat boven op deze boomstam een molenkast rust van zo’n 25.000 kilogram. En je loopt er gewoon onderdoor. Als dat maar niet breekt…
.jpg)
Sint Jan. Foto: Ton Verspeek
In de kast van de Sint Jan in Stramproy
Nadat je de voet van de molen hebt gezien, wil je natuurlijk ook de kast van binnen zien. Een erg steile trap brengt je naar de cockpit van de molen: de meelpijp waardoor het gemalen graan naar beneden zakt en in de jute zak valt. Ook hier zie je nogmaals de standerd, die niet meer vierkant, maar nu rond gekapt is. De hele kast rust grotendeels op één eikenhouten balk boven op de standerd. De balk wordt de steenbalk genoemd, want recht daarboven liggen de molenstenen. Je kunt de onderste zelfs zien liggen door de vloer heen.
De molenaar kan tijdens het malen de afstand tussen de stenen aanpassen met het zogenaamde lichtwerk. Dat is een vernuftig systeem waarbij je met één hand de 2500 kilo wegende steen kunt optillen.
De steenzolder in de kast van de molen Sint Jan
Nog een trapje omhoog en je komt op de vloer waar de molenstenen liggen. Maar dat niet alleen: hier zie je ook het gigantische bovenwiel en de bovenas, die direct door de wieken worden aangedreven. Het bovenwiel heeft zelfs aan twee kanten kammen, zodat er twee koppels maalstenen aangedreven kunnen worden. Het tweede koppel is al lange tijd geleden verdwenen, maar de kammen aan de achterzijde van het bovenwiel dus niet. De Sint Jan is onze de enige molen waar je het mechanisme van het bovenwiel zo makkelijk kunt zien.
Ooit afgevraagd hoe de molenaar vroeger de zakken met graan naar boven kreeg? Die zakken wegen al gauw een kilo of 50 en die nam hij natuurlijk niet op zijn schouder even de steile trap op. En zeker niet als je bedenkt dat hij bij een beetje wind toch al snel elke 15 minuten een nieuwe zak nodig had. Ook op de steenzolder tref je het luiwerk van de Sint Jan aan: een slimme constructie van een groot wiel waarmee je een kleine as met daaraan een metalen ketting kunt ronddraaien. Via een luik in het bordes kun je zakken vanaf de grond tot boven in de molen hijsen. Draaien de wieken in de wind, dan kan het nog eenvoudiger door een klein tandrad in het bovenwiel te trekken.
Geschiedenis van de molen Sint Jan in Stramproy
De eerste schriftelijke vermelding van een molen hier komt uit de 16e eeuw. Op 31 augustus 1571 gaven de abdis en het Stift van Thorn hun ‘wintmoolen tot Stramproie’ in erfpacht aan Cornelis Souts.
De huidige molen is gebouwd in 1793 en stond een paar kilometer verderop. In 1804 werd deze molen verplaatst naar de huidige plek, dichter bij het dorp. De molen was in die tijd eigendom van de familie Veltmans. In 1898 werd de molen verkocht aan Jean Hendricus en Theodorus Maes, die even verderop in Stramproy een bierbrouwerij hadden. Vanaf 1901 werd Hubert van de Winkel de molenaar, in loondienst bij Maes. Zijn jongere broer kwam daar in 1908 bij. Tien jaar later nam Lei het stokje helemaal over, nadat zijn broer overleed aan de Spaanse Griep. Lei kreeg daarvoor verlof van zijn dienstplicht (die vanwege de Eerste Wereldoorlog al 46 maanden duurde). Pas in 1978 zou Lei zijn molenaarskloffie na 70 jaar aan de wilgen hangen, als laatste beroepsmolenaar van de Sint Jan. Het beeld naast de molen herinnert aan Lei de Mulder. De molen zelf was ondertussen overgenomen door de gemeente en in 1968 zeer grondig gerenoveerd.
Sint Jan in 1968 tijdens de restauratie. Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort / 119.347b
De Sint Jan bezoeken
Wil je de Molen Sint Jan bezoeken? De oudste standerdmolen van Limburg ontvangt je graag. Je kunt gewoon aanlopen tijdens de openingstijden, maar ook een afspraak maken om buiten de openingstijden langs te komen. Kom je met een groep, neem dan zeker even contact op voor groepsbezoek.
Je kunt ook beide molens in Stramproy combineren tot een gezamenlijk bezoek. Je ziet dan nog beter de verschillen tussen de oude standerdmolen en de latere ronde stenen bovenkruier De Nijverheid.
Technische gegevens van de Sint Jan in Stramproy
- Vlucht: 24.70 meter
- Wieksysteem: oudhollands
- As: gietijzer
- Vang: vlaams
- Een koppel 17der stenen
Adres
Molenweg 16, 6039 RH Stramproy
